ส่งฟรี! ที่เซเว่นอีเลฟเว่นทุกสาขา
ค้นหาสาขา
การเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ มลภาวะ และความเครียดในชีวิตประจำวัน ล้วนส่งผลกระทบต่อสุขภาพโดยตรง โดยเฉพาะระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ซึ่งเป็นปราการด่านแรกในการปกป้องร่างกายจากเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ เมื่อใดที่ภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง ร่างกายจะเริ่มส่งสัญญาณเตือนบางอย่าง หรือที่มักเรียกกันว่า “ภูมิตก” แล้ว ภูมิตก คืออะไร ? หากร่างกายเริ่มส่งสัญญาณเตือน ควรดูแลตัวเองอย่างไร ?
บทความนี้ ร้านยา เอ็กซ์ต้า พลัส จะพาทุกคนมารู้จักกับภาวะที่ทำให้ร่างกายอ่อนแอ หรืออาการภูมิตก กัน พร้อมเรียนรู้การทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน รวมถึงแนวทางการดูแลตนเองเพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้แข็งแรง
ก่อนจะไปหาคำตอบว่า ภูมิตก คืออะไร มาเริ่มต้นด้วยการทำความเข้าใจว่า “ระบบภูมิคุ้มกัน” คืออะไร และมีหน้าที่สำคัญอย่างไรต่อร่างกาย
ภูมิคุ้มกัน คืออะไร ?
ระบบภูมิคุ้มกัน (Immune System) คือ ระบบหนึ่งของร่างกาย ที่มีหน้าที่ปกป้องร่างกายจากเชื้อโรคซึ่งกลไกเหล่านี้ถูกสร้างขึ้นเองจากภายในร่างกาย โดยมี “เซลล์เม็ดเลือดขาว” เป็นกำลังหลักในการกำจัดเชื้อโรค สารพิษ และของเสียภายในร่างกาย โดยระบบภูมิคุ้มกัน จะแบ่งออกเป็น 3 ประเภทด้วยกัน ได้แก่
- ภูมิคุ้มกันตั้งแต่กำเนิด (Innate Immunity) คือ สิ่งที่ร่างกายสร้างขึ้นมาเองตั้งแต่แรกเกิด เพื่อป้องกันเชื้อโรคต่าง ๆ ที่มาจากสิ่งมีชีวิตสายพันธ์ุอื่น
- ภูมิคุ้มกันแบบเจาะจง (Adaptive Immunity) คือ สิ่งที่ร่างกายสร้างขึ้นมาหลังจากเจ็บป่วย หรือร่างกายเคยได้รับเชื้อโรคชนิดใดชนิดหนึ่งมาก่อน เมื่อร่างกายจดจำเชื้อนั้นได้ จะทำให้ไม่ป่วยซ้ำ หรือป่วย ก็จะมีอาการเพียงเล็กน้อย
- ภูมิคุ้มกันแบบรับมาจากภายนอก (Passive Immunity) คือ ภูมิคุ้มกันที่ได้รับจากภายนอกร่างกาย เพื่อช่วยปกป้อง และต่อสู้กับการติดเชื้อในระยะเวลาสั้น ๆ เช่น การฉีดวัคซีน
โดยระบบภูมิคุ้มกันแต่ละคนจะแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับหลากหลายปัจจัย แต่เมื่อระบบภูมิคุ้มกันเหล่านี้ทำงานได้ไม่เต็มที่ หรืออ่อนแอลง จะเกิดภาวะที่เรียกว่า “ภูมิตก” แล้ว ภูมิตก คืออะไร
ภูมิตก คืออะไร ?
ภูมิตก คือ ภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันทำงานได้ไม่เต็มประสิทธิภาพ ทำให้ร่างกายต่อสู้กับเชื้อโรค ไวรัส หรือสิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ ได้ลดลง ส่งผลให้ร่างกายอ่อนแอ และฟื้นตัวได้ช้ากว่าปกติ
ภูมิตก เกิดจากอะไรได้บ้าง ?
หลังจากเข้าใจแล้วว่า ภูมิตก คืออะไร มาเจาะลึกถึงสาเหตุที่ทำให้ภูมิคุ้มกันลดลง เพื่อให้ทุกคนสามารถดูแลสุขภาพตัวเองได้ดียิ่งขึ้น และรับมือกับปัจจัยเหล่านี้ได้อย่างเหมาะสม โดยภาวะภูมิตกมักมีสาเหตุมาจากปัจจัยหลัก ๆ ดังนี้
- โรคประจำตัว เช่น โรคเบาหวาน, โรคแพ้ภูมิตัวเอง, โรครูมาตอยด์, โรคสะเก็ดเงิน เป็นต้น
- อายุที่มากขึ้น เมื่ออายุเพิ่มมากขึ้น ภูมิคุ้มกันจะต่ำลง
- ผู้ป่วยที่อยู่ในระหว่างการรักษา เช่น ผู้ป่วยที่ในช่วงผ่าตัดเปลี่ยนอวัยวะ เนื่องจากแพทย์จำเป็นจะต้องให้ยากดภูมิ หรือผู้ป่วยโรคมะเร็ง ที่ใช้เคมีบำบัด ก็สามารถทำให้ภูมิตกได้
- ความเครียด เมื่อเกิดความเครียด ร่างกายจะหลั่งสาร คอร์ติซอล (cortisol) ซึ่งสารนี้จะไปรบกวนการทำงานของภูมิคุ้มกัน ทำให้ร่างกายอ่อนแอลงได้
- พักผ่อนไม่เพียงพอ เนื่องจากการอดนอนส่งผลต่อเซลล์อักเสบ (Inflammatory cells) ในร่างกาย รวมถึงทำให้ร่างกายตอบสนองต่อสิ่งแปลกปลอมช้าลง
- การทานอาหารไม่ครบหมู่ หรือขาดสารอาหาร จะส่งผลให้ภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง เนื่องจากสารอาหารหลายชนิดมีบทบาทสำคัญต่อการทำงานของเซลล์ภูมิคุ้มกัน
7 สัญญาณเตือนว่าคุณกำลัง “ภูมิตก”
เมื่อร่างกายอยู่ในภาวะ “ภูมิตก” หรือมีระบบภูมิคุ้มกันที่อ่อนแอลง ประสิทธิภาพในการป้องกันตนเองจากเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอมจะลดลงอย่างเห็นได้ชัด ในช่วงเวลาเช่นนี้ ร่างกายมักจะส่งสัญญาณเตือนบางอย่างออกมา เช่น
- เหนื่อย อ่อนเพลียตลอดเวลา แม้จะพักผ่อนมาอย่างเพียงพอแล้ว
- ป่วยบ่อย ติดเชื้อง่าย เป็นหวัดบ่อยครั้ง ต้องใช้ยาปฏิชีวนะบ่อย ๆ และใช้เวลานานในการฟื้นตัว
- มีปัญหาด้านกระเพาะ และลำไส้ เช่น ปวดท้อง ท้องเสีย ท้องอืด
- ผื่นขึ้น เมื่อภูมิตก อาจมีผื่นขึ้นตามผิวหนัง และทำให้เกิดอาการคันได้
- บาดแผลหายช้า เช่น รอยบาด รอยไหม้ รอยถลอก หายช้ากว่าปกติ
- มีอาการปวด บวม และข้อติดแข็งอย่างเฉียบพลัน ซึ่งอาจเป็นสัญญาณของ โรครูมาตอยด์ (Rheumatoid Arthritis – RA) ซึ่งเป็นโรคในกลุ่มภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติ
- ผมร่วง เนื่องจากระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายสามารถโจมตีรากผม และทำลายเซลล์รากผมได้ ซึ่งเป็นสาเหตุของโรคผมร่วงเป็นหย่อม (Alopecia Areata) ทำให้ผมร่วงเป็นวง ๆ บนหนังศีรษะ
ภูมิตก ทำให้เกิดโรคอะไรได้บ้าง ?
ภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ หรือที่เรียกว่า “ภูมิตก” ทำให้ร่างกายไม่สามารถป้องกันเชื้อโรคได้ดีเหมือนเดิม ส่งผลให้เกิดโรคหรือการติดเชื้อได้ง่ายขึ้น รวมถึงโรคเรื้อรังบางชนิดที่มักแฝงตัวอยู่ในร่างกายก็อาจแสดงอาการรุนแรงขึ้นได้ เช่น
- โรคงูสวัด เป็นโรคที่เชื้อไวรัสจะซ่อนอยู่ตามปมประสาท เมื่อร่างกายอ่อนแอ หรือมีภูมิคุ้มกันต่ำกว่าปกติ เชื้อที่แฝงมาจะแบ่งตัวเพิ่มจำนวน ทำให้เส้นประสาทอักเสบ เกิดอาการปวดตามแนวเส้นประสาท และปล่อยเชื้อไวรัสออกมาทางผิวหนัง
- โรคไข้หวัด และโรคไข้หวัดใหญ่ ไข้หวัดธรรมดาอาจกลายเป็นอาการรุนแรง หาก ภูมิตก เนื่องจากร่างกายตอบสนองต่อเชื้อไวรัสได้ช้าลง
- ต่อมทอนซิลอักเสบ มักมีอาการเจ็บคอรุนแรง หรือการกลับมาเป็นซ้ำอีกครั้ง ซึ่งจะเกิดขึ้นบ่อยในช่วงที่ภูมิคุ้มกันอ่อนแอ เช่น เครียด หรือพักผ่อนน้อย
- โรคผิวหนัง มักเกิดขึ้นในผู้ป่วยติดเตียงโดยเฉพาะผู้ป่วยที่ใช้ยากดภูมิ โดยจะพบปัญหาเชื้อราที่ผิวหนัง
- เริมที่ปาก เมื่อร่างกายเครียด พักผ่อนน้อย หรือมี ภาวะภูมิตก เชื้อไวรัสเริมที่แฝงอยู่ในร่างกายจะถูกกระตุ้นให้กลับมาแสดงอาการ เช่น มีตุ่มน้ำใสบริเวณริมฝีปาก หรือมุมปาก ซึ่งสามารถหายไปได้เองเมื่อระบบภูมิคุ้มกันกลับมาแข็งแรง
วิธีแก้ ภูมิตก หรือวิธีเสริมสร้างภูมิต้านทาน
หลังจากเข้าใจแล้วว่า ภูมิตก คืออะไร และมีสัญญาณเตือนอย่างไร ถัดไป คือวิธีการดูแลร่างกายเพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้แข็งแรงยิ่งขึ้น ซึ่งจะมีวิธีปฏิบัติดังนี้
- เลือกกินอาหารที่ช่วยเสริมภูมิคุ้มกัน เช่น ผักใบเขียวอย่างคะน้า ผักบุ้ง และบรอกโคลี รวมถึงอาหารที่มีจุลินทรีย์ดี เช่น ข้าวหมาก หรือโยเกิร์ตที่มีโพรไบโอติกส์ และหลีกเลี่ยงอาหารที่ทำให้ภูมิตก เช่น ของหวานจัด แป้งขัดขาว น้ำตาล น้ำหวาน รวมถึงแอลกอฮอล์
- ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ อย่างน้อย 3 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ (ในกรณีที่ภูมิตก หรือป่วย เช่น เป็นโรคงูสวัด, เริม ไม่แนะนำให้ออกกำลังกายหนัก เพราะอาจทำให้ป่วยหนักขึ้นได้)
- นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ อย่างน้อย 6-8 ชั่วโมง หากนอนไม่พออาจทำให้ภูมิคุ้มกันทำงานไม่เต็มที่
- ลดความเครียดลง หาวิธีผ่อนคลายจิตใจ เนื่องจากความเครียดเรื้อรังสามารถส่งผลให้ระดับฮอร์โมนคอร์ติซอลสูงขึ้นได้ ซึ่งจะไปกดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน
- รับวัคซีนอย่างครบถ้วน ควรปรึกษาแพทย์ หรือผู้เชี่ยวชาญเพื่อประเมิน และเลือกวัคซีนที่เหมาะสม และปลอดภัยสำหรับตนเอง (หมายเหตุ: วัคซีนชนิดเชื้อเป็น (Live vaccines) จะไม่ปลอดภัยสำหรับผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือภูมิต้านทานต่ำ)
- ไม่สูบบุหรี่ เนื่องจากส่งผลเสียทั้งต่อระบบภูมิคุ้มกัน และอวัยวะภายในร่างกาย
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับอาการภูมิตก
Q: จะรู้ได้ไงว่าภูมิตก
A: หากภูมิตกร่างกายจะส่งสัญญาณเตือน เช่น ป่วย หรือติดเชื้อบ่อย ๆ , อ่อนเพลียตลอดเวลา, มีผื่นขึ้นตามผิวหนัง, มีปัญหาด้านกระเพาะ และลำไส้, บาดแผลหายช้ากว่าปกติ เป็นต้น
Q: ภูมิคุ้มกันตก ควรทําอย่างไร
A: เมื่อร่างกายภูมิตก ควรเริ่มต้นด้วยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น นอนหลับให้เพียงพอ พยายามลดความเครียดโดยหากิจกรรมที่ช่วยผ่อนคลาย เช่น การทำสมาธิ ฟังเพลง หรือเดินเล่น ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และเลือกทานอาหารที่มีประโยชน์ เพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้กลับมาแข็งแรงอีกครั้ง
Q: พฤติกรรมอะไรบ้างที่ทําให้ภูมิคุ้มกันตก
A: พฤติกรรมที่ทำให้ภูมิตก ได้แก่ ความเครียดสะสม, พักผ่อนไม่เพียงพอ, การสูบบุหรี่, ดื่มแอลกอฮอล์รวมไปถึงการทานอาหารที่ไม่ได้รับสารอาหารอย่างครบถ้วน และทานอาหารที่เป็นน้ำตาลเชิงเดี่ยวมากเกินไป เช่น ของหวาน, น้ำหวาน เป็นต้น
สรุปอาการภูมิตก คืออะไร ?
“ภูมิตก” หมายถึง ภาวะที่ระบบภูมิคุ้มกันทำงานได้ไม่เต็มประสิทธิภาพ ส่งผลให้ร่างกายเจ็บป่วยได้ง่ายกว่าปกติ โดยมีสาเหตุได้หลายประการ เช่น การพักผ่อนไม่เพียงพอ ความเครียดสะสม การมีโรคประจำตัว อายุที่มากขึ้น รวมถึงพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่ไม่เหมาะสม เมื่อเกิดภาวะภูมิตก ร่างกายอาจแสดงอาการหรือกระตุ้นให้โรคแฝงกลับมา เช่น โรคงูสวัด หรือการติดเชื้อเรื้อรังต่าง ๆ อย่างไรก็ตาม ทุกคนสามารถดูแล และฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกันให้กลับมาแข็งแรงได้ ด้วยการพักผ่อนให้เพียงพอ, ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ, รับประทานอาหารที่มีประโยชน์, หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ และงดสูบบุหรี่ การดูแลภูมิคุ้มกันให้แข็งแรงไม่ใช่แค่การป้องกันโรค แต่ยังเป็นการลงทุนเพื่อสุขภาพในระยะยาว
ที่มา
รู้จัก “ภูมิคุ้มกันต่ำ” สาเหตุหลักทำให้ “ป่วย” บ่อย จาก ThaiPBS
โรคตื่นเมื่อภูมิตก | รู้สู้โรค | คนสู้โรค จาก ThaiPBS
What Are the Signs of a Weak Immune System? จาก MediciNenet
Why Is My Immune System so Weak? จาก health
Immune System จาก Cleveland Clinic
Symptoms of Immune System Problems จาก WebMD
5 คุณประโยชน์ของการนอนที่ดี (Surprising Reasons to Get More Sleep) จาก คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
อัปเดตและติดตามสาระสุขภาพดี ๆ จาก ร้านยา เอ็กซ์ต้า พลัส ได้ที่
หากมีข้อสงสัย หรืออยากสอบถามเพิ่มเติม เกี่ยวกับเรื่อง สุขภาพและการใช้ยา สามารถปรึกษากับเภสัชกรได้ที่ร้านยา เอ็กซ์ต้า พลัส ทุกสาขาทั่วประเทศ หรือสะดวกมากยิ่งขึ้น สามารถปรึกษาเภสัชกรร้านยา เอ็กซ์ต้า พลัส ผ่าน Application ALL PharmaSee ได้ แล้วมาสุขภาพดีไปด้วยกันนะคะ
บทความที่เกี่ยวข้อง
